२२ जुन २०२५, तेहरान — आज बिहान अमेरिकी सेनाले इरानका तीन मुख्य आणविक केन्द्रहरूमा गराएको आक्रमणसँगै सम्पूर्ण मध्यपूर्व क्षेत्र एकपटक फेरि तनावपूर्ण मोडमा पुगेको छ। अमेरिकी पूर्व राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको प्रत्यक्ष निर्देशनमा गरिएको यस आकस्मिक हवाई आक्रमणमा इरानको Fordow, Natanz र Isfahan मा रहेको संवेदनशील आणविक पूर्वाधारहरू लक्षित गरिएका थिए। अमेरिकी सेनाले अत्याधुनिक B-2 स्टेल्थ बमबर्स र Tomahawk क्रूज मिसाइल प्रयोग गर्दै ती संरचनाहरू “पूर्ण रूपमा ध्वस्त” पारिएको दाबी गरेको छ। यस आक्रमणले केवल इरानको आणविक कार्यक्रमलाई मात्र प्रभावित पारेको छैन, विश्व राजनीतिमा समेत ठूलो भूकम्प ल्याएको छ। राष्ट्रपति ट्रम्पले राष्ट्रलाई सम्बोधन गर्दै यस कारबाहीलाई “spectacular military success” भनेका छन् र चेतावनी दिएका छन् कि यदि इरानले प्रतिशोधमा कारबाही गर्छ भने, थप कडा र विनाशकारी जवाफ आउनेछ। उनले भनेका छन्, “हामीले तिनीहरूलाई हामीमाथि प्रहार गर्नुअघि नै समाप्त गर्यौं।”
यस आक्रमणको केही घण्टाभित्रै इरानले इजरायलतर्फ प्रतिकार स्वरूप ४० भन्दा बढी बलिष्ट मिसाइल प्रहार गरेको पुष्टि गरिएको छ। इरानी सरकारी सञ्चारमाध्यमले जनाएअनुसार, ती मिसाइलहरू इजरायली सैन्य आधारहरू र सीमावर्ती संरचनाहरूमा लक्षित थिए, जसबाट केही ठाउँहरूमा संरचनात्मक क्षति र सामान्य घाइते भएको बताइएको छ। इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुले तत्काल प्रतिक्रिया जनाउँदै ट्रम्पको कदमलाई “इतिहास बदल्ने साहसी निर्णय” भनेका छन्। उनले अमेरिकी हस्तक्षेपको पूर्ण समर्थन गर्दै इरानजस्ता ‘आतंकप्रेरित राष्ट्रहरू’ विरुद्ध शून्य सहनशीलताको नीति पुनः पुष्टि गरेका छन्। नेतान्याहुले थप भनेका छन्, “प्रथम शक्ति, त्यसपछि शान्ति” — यही हाम्रो रणनीति हो।
इरानले भने अमेरिकाको हवाई हमला अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको गम्भीर उल्लंघन भएको दाबी गर्दै व्यापक प्रतिशोधको चेतावनी दिएको छ। इरानी विदेशमन्त्री अब्बास अराक्चीले तेहरानमा पत्रकार सम्मेलन गर्दै अमेरिकाको यो कदम ‘युद्ध घोषणा सरह’ भएको बताए। उनले भने, “हामी शान्तिपूर्ण आणविक प्रविधिको प्रयोग गर्दै थियौं, तर अमेरिकाले एकपक्षीय र क्रूर निर्णयमार्फत पश्चिमासियाली क्षेत्रलाई युद्धको भुमरीमा धकेलेको छ।” इरानी संसदले Hormuz Strait बन्द गर्ने प्रस्तावमाथि छलफल गरिरहेको बताइएको छ, जुन विश्वको ३०% भन्दा बढी कच्चा तेल आपूर्ति हुने मार्ग हो। यदि त्यो जलमार्ग बन्द भयो भने विश्वभर आर्थिक संकट चुलिने निश्चित छ।
यस आक्रमणसँगै विश्व बजारमा प्रत्यक्ष असर देखिन थालेको छ। कच्चा तेलको मूल्य एकैदिनमा ८.२% ले वृद्धि भई प्रति ब्यारेल $११५ माथि पुगेको छ, जसले पेट्रोलियम आयातमा निर्भर रहेका राष्ट्रहरूमा मूल्यवृद्धि र मुद्रास्फीति बढाउने सम्भावना रहेको छ। वैश्विक शेयर बजारहरूमा गिरावट आएको छ भने सुरक्षा मुद्राहरू — जस्तै सुन र चाँदी — को मूल्य उच्च दरमा वृद्धि भएको छ। आर्थिक विश्लेषकहरू भन्छन्, “यदि यो तनाव यस्तै बढ्दै जान्छ भने २०२५ को दोस्रो छमाहीमा संसार ठूलो आर्थिक मन्दीको जोखिममा पर्न सक्छ।”
संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्तोनियो गुटेरेसले दुबै पक्षलाई संयमता अपनाउन आग्रह गर्दै कूटनीतिक समाधानमा जोड दिएका छन्। युरोपेली युनियनले तत्काल वार्ता थाल्न आह्वान गरेको छ भने चीन, रूस, भारतजस्ता राष्ट्रहरूले अमेरिकी आक्रमणको आलोचना गर्दै क्षेत्रीय शान्तिमा गम्भीर संकट उत्पन्न भएको बताएका छन्। चीनको विदेश मन्त्रालयले अमेरिकाको कदमलाई “आक्रामक र अस्वीकार्य” भनेको छ भने रूसले यसलाई “आणविक युद्धको खतरा झन् नजिक ल्याउने” भनाइ प्रस्तुत गरेको छ। भारतले संयमता अपनाउन सबै पक्षलाई आग्रह गर्दै कूटनीतिक समाधानलाई एकमात्र मार्ग भनेको छ। यसबीच, फ्रान्स, इटली, अष्ट्रेलिया, न्यूजील्याण्ड लगायत राष्ट्रहरूले पनि उच्चस्तरीय कूटनीतिक पहलको समर्थन गरेका छन्।
राजनीतिक विश्लेषकहरूका अनुसार यो घटना केवल सैनिक कारबाही मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिसन्तुलनमा निर्णायक मोड हो। अब प्रश्न उठिरहेको छ — के यो आक्रमण आणविक हतियारहरू रोक्न सफल हुन्छ, वा इरान झनै कट्टर बाटोमा जान्छ? यदि इरानले आणविक प्रतिशोधको मार्ग रोज्यो भने त्यसको परिणाम सम्पूर्ण मानव सभ्यतामै विनाश ल्याउने खालको हुन सक्छ। सन् २०१५ मा भएको आणविक सम्झौता (JCPOA) को पूर्ण विघटन भइसकेको छ, र यसको विकल्प दिन सक्ने कूटनीतिक मञ्च हाल अस्तित्वमै छैन। यति बेला, विश्व सामूहिक रूपमा द्वन्द्व टार्न नसके भविष्यको विश्व युद्धको प्रारम्भ यही क्षणबाट सुरु भएको इतिहास लेखिने सम्भावना प्रबल देखिन्छ।
युद्ध विशेषज्ञहरू भन्छन्, अब दुई सम्भावना बाँकी छन् — पहिलो, तत्काल वार्ता र तनाव घटाउने अन्तर्राष्ट्रिय पहल; दोस्रो, खुला युद्ध जसले मध्यपूर्वलाई ध्वस्त पार्नेछ र विश्व अर्थव्यवस्था पुनः महामारीपछिको जस्तै संकटतर्फ धकेल्नेछ। इरानले साइबर आक्रमणको चेतावनी दिएको छ भने अमेरिकाले आफ्ना सैन्य अड्डाहरूमा पूर्ण सुरक्षा सतर्कता जारी गरेको छ। इजरायलमा आंशिक आकस्मिक अवस्था लागु गरिएको छ। अमेरिकी नेवीले Hormuz Strait क्षेत्रमा युद्धपोतहरूको संख्या बढाएको छ।
यसरी हेर्दा, इरान–अमेरिका तनाव केवल दुई राष्ट्रबीचको प्रतिस्पर्धा होइन, यो विश्व राजनीतिको केन्द्रविन्दुमा पुगेको संकट हो। शक्तिको प्रयोगमार्फत सुरक्षा ल्याउने रणनीति कति सफल हुन्छ भन्ने कुरा अबका दिनहरूले मात्र देखाउनेछन्। तर, आजको दिनले भने मानव इतिहासमा एउटा नयाँ अध्याय सुरु गरेको निश्चित छ — जहाँ आणविक शक्ति, कूटनीति, र द्वन्द्वको त्रिकोणले भविष्य निर्धारण गर्नेछ। अहिलेको चुनौती भनेकै समयमै शान्तिपूर्ण समाधान खोज्ने हो, किनभने हरेक मिनेट ढिलाइ गर्दा खतराको घडी नजिकिंदै जान्छ।
About the Author
